Homilia - zwykłe nauczanie skierowane do wspólnot chrześcijańskich. Jest bardziej rozwinięte od ewangelizacji. Nie posiada systematyczności tj. katecheza. Posiada systematyczność dydaktyczną. Zdąża do pogłębienia prawd wiary. Posiada ścisły związek z liturgią. Jest zorientowana użyciu moralnemu. Celem jest podtrzymanie wiary wewnątrz wspólnoty kościelnej.

Katecheza - leży między ewangelizacją a homilią. Głosi się tym, którzy mają niewystarczającą wiedzę na temat wiary. Celem jest zapoznać, systematycznie nauczając, z prawdami wiary. Posiada specyficzne właściwości: jest nauczaniem podstawowym i kompletnym; nie chodzi o danie odpowiedzi, lecz porusz istotę rzeczy - istotną treść wiary; pozostawia na boku duchowe pogłębienie Związek katechezy z chrztem jest bliski; katecheza przygotowywała do chrztu, nie zawsze poprzedzała chrzest. Katecheza jako pełna inicjacja chrześcijańska. Jedynie życie przeniknięte wiarą może dać to znamię. Była wprowadzeniem w zakres treści wiary, inicjacją do życia chrześcijańskiego (całkowite zerwanie z życiem pogańskim), inicjacją do modlitwy i życia sakramentalnego. Żywotność katechezy. W Tradycji jest czymś stałym i niezmiennym, bo koncentruje się na tym, co jest istotą chrześcijaństwa. Struktura katechezy (różne znaczenia): ogólnie - organiczne połączenie różnych elementów w jedną całość

Dwa wymiary:

• czasowy (zewnętrzny) - oznacza rozwój katechezy przez różne po sobie następujące okresy czasowe

• wewnętrzny - oznacza występowanie na tej drodze prowadzącej do chrztu różnej katechezy (np. dogmatyczna, moralna)

Katecheza w czasach apostolskich

W Dz. widać, że były obecna od początku elementy katechezy w przygotowaniu do chrztu. Pierwszy etap - przygotowanie dalsze (długi czas) - wiara żydowska.

Drugi etap - przygotowanie bliższe (bezpośrednie) - ten, który miał przyjąć chrzest pouczany był o wierze w Zmartwychwstanie Chrystusa. Treścią katechezy było nauczanie Chrystusa.

Trzeci etap - poręczycielem Duch Święty (za tych, którzy przyjmowali chrzest).

Czwarty etap - post (za przykładem św. Pawła - 3 dni nic nie jadł i nie widział) Pisma chrześcijańskie poświadczają praktykę postu przed chrztem (Didache mówi, że praktykę postu ma wypełnić kandydat do chrztu i towarzyszący mu). Treścią tej katechezy jest pokuta za grzechy i wiara w Boga, to wszystko co wchodziło w wierze żydowskiej. Stopnie katechezy: 1. wyższy - proklamacja Chrystusa; 2. podstawowy - wiara żydowska.

Okres katechumenatu (III - IV w.)

Pierwsze teksty pochodzą z początku III w. Z nich dowiadujemy się o ważnym etapie życia chrześcijańskiego. W tym okresie Kościół stanowił zorganizowaną wspólnotę, też zróżnicowaną. Katechumenat zajmował pierwszorzędne miejsce. Nikt nie mógł wejść do Kościoła bez przejścia tego etapu. Ten fakt poświadcza pisma Tertuliana („De Baptismo"), Orygenes, Hipolit Rzymski. Struktura przygotowania do chrztu była ustalona na początku III w. Wiek IV - to już ustalone przepisy. Organizacja katechezy na wschodzie i zachodzie jest ta sama. Różnice są nieistotne. Katechumeni stanowią w Kościele szczególny stan. Są poddani czasowej próbie, bada się ich postawę chrześcijańską. Okresy:

Przygotowanie dalsze:

Pierwszy element - pierwsze badanie. Kto zdecydował się na chrzest musiał przedstawić się doktorowi - te osoby upoważnione przez Kościół miały sprawdzić intencje katechumenów. Hipolit mówił, że kandydat przychodził w towarzystwie 2 osób i one miały dać o niej świadectwo. Św. Augustyn mówił, by zasięgać opinii o kandydacie ze środowiska, w którym żyje. Tu zauważamy funkcje rodziców chrzestnych - wymiar eklezjalny. Treścią tego badania było to, co skierowało kandydata, by przyjął chrzest - jakie były motywy, chodziło o sprawdzenie czy tacy chcą prawdziwie przyjąć wiarę z pobudek religijnych. Jeśli takich nie było, św. Augustyn mówił, że nie należy przyjmować. Po sprawdzeniu motywów badano jego obecne życie, bo chciano zbadać czy warunki, w których żyje dają możliwości praktykowania życia chrześcijańskiego. Hipolit wymieniał zawody, które nie dają tych możliwości m.in.: rzeźbiarze, malarze, aktorzy, kapłani pogańscy, właściciele domów publicznych. Hipolit był skrajnie nastawiony i wymagający, bo chciał, by w życiu chrześcijańskim było odróżnienie od pogaństwa. Papież Kalikst jednak zezwolił tym zawodom, ale pod pewnymi warunkami z określoną dyscypliną. Jeśli szczerość została zatwierdzona kandydat został wprowadzony do właściwego katechumenatu. W Afryce było to związane z pewnym obrzędem: znak krzyża na czole, wkładano ręce na głowę, dawano szczyptę soli. Na wschodzie takich nazywano audientes, na zachodzie katechumenoi.

Drugi element - czas trwania katechumenatu. Hipolit mówił, że winien trwać 3 lata. W IV wieku uległo to zmianie. Rodziny chrześcijańskie zapisywały dzieci od maleńkości, ale opóźniały czas przyjęcia chrztu, aż osiągnięcia dojrzałości. Też dorośli odkładali ten okres, bo nie chcieli przestrzegać obowiązków z tym związanych iczekali do ostatniej chwili. Biskupi zareagowali i wprowadzono, by w tym okresie udzielano chrztu.

Trzeci element - nauczanie katechetyczne. Nie wiadomo czy miało charakter powszechny. Prowadził je specjalnie powołany katecheta: świecki lub diakon. Katecheta zbierał wszystkich przed Mszą, nauczał i po Liturgii Słowa wychodzili. Treścią nauczania była historia zbawienia - wg św. Augustyna.

Przygotowanie bliższe:

Pierwszy element - drugie badanie i wpisanie w index. Ci, którzy pragnęli przyjąć chrzest, w wigilię 1 Niedzieli Wielkiego Postu podawali specjalnie wyznaczonemu prezbiterowi jakie chcą przybrać imię. Następnego dnia miało miejsce specjalne nabożeństwo z udziałem biskupa, w czasie którego biskup nadawał imię i wpisywał je do księgi Kościoła i wtedy też odbywało się drugie badanie - bezpośrednie przygotowanie. W IV wieku dopuszczenia do chrztu dokonywał sam biskup - nikogo nie delegował. Rola rodziców chrzestnych - dawali świadectwo. Badano czy zerwano z życiem pogańskim. Jeśli ten egzamin wypadł pomyślnie to wpisywano do księgi. Na zachodzie nazywano od tej pory takich elektus, na wschodzie iluminatus. Ten okres kończył się homilią, którą głosił biskup.

Drugi element - czas trwania - okres Wielkiego Postu (opisuje Cyryl Jerozolimski). Od IIIw. Zbierali się codziennie, prócz sobót i niedziel. Spotkanie trwało do 3h. Pouczano na nich o modlitwie i pokucie oraz na temat prawd wiary.

Trzeci element - egzorcyzmy. Nie tylko słuchano nauk, ale i praktykowano egzorcyzmy i dawanie jałmużny. Egzorcyzmy stanowiły integralną część starożytnego katechumenatu. Odbywały się co dzień, prócz sobót i niedziel. Te obrzędy trwały długo - nad każdym z osobna. Egzorcyzmowano po jutrzni. W tym czasie bazylikę zamykano, rozdzielano grupę na mężczyzn i kobiety. Zakrywano im twarze, wzywano imienia Boga i wyklinano szatano przez znak krzyża i tchnienie, które wykonywał biskup lub prezbiter. Ten obrzęd miał wyrwać katechumena z mocy zła i związać go z Chrystusem. Czytano perykopę kuszenia Chrystusa. Chodziło o to, by uświadomić, że bez opieki Bożej nie wyzwoli się z mocy zła.

Czwarty element - pouczenie o sprawach wiary. Cel - wyjaśnienie Pisma Świętego; treścią była tajemnica Zmartwychwstania. Potem następowało „Traditio symboli" - wyjaśnienie symbolu wiary. Odbywało się to co dzień, prócz sobót i niedziel.

Piąty element - podanie symbolu - „Traditio symboli". Odbywało się to po 4 tygodniach nauczania. Na piśmie było zabronione wręczanie symbolu; uczono się na pamięć i recytowano przed biskupem, który dawał komentarz. Bp przekazując symbol mówił, że staje się nowym chrześcijaninem przez wiarę, którą wyznaje. Wyjaśniony symbol musiał być wyznany w Niedzielę Palmową w towarzystwie chrzestnych.

Szósty element - wprowadzenie do modlitwy - katecheza odbywająca się w Wielkim Tygodniu. Miała charakter inicjacji do modlitwy. Wręczano „Traditio Pater noster".

Siódmy element - wyrzeczenie się szatana i wyznanie wiary w Chrystusa. Poprzedza bezpośrednio chrzest. W Antiochii chrzest miał miejsce w Wielki Czwartek, na zachodzie w Wielką Sobotę. Katechumeni zwróceni w stronę zachodu (ciemności), z wyciągniętymi rękami wyrzekali się szatana, zwracali się w stronę w stronę wschodu (światło) wyznając wiarę w Chrystusa.